Viêm gân gót chân (viêm gân Achilles): những điều cần biết

Gân Achilles là gân lớn nhất trên cơ thể. Gân này kết nối cơ bắp chân với xương gót chân và được sử dụng trong hầu hết các vận động như đi bộ, chạy, leo cầu thang, nhảy và đứng bằng đầu ngón chân. Mặc dù gân Achilles có thể chịu được áp lực lớn khi chạy và nhảy, nhưng nó cũng dễ bị viêm gân, một tình trạng liên quan đến hoạt động quá mức

Gân Achilles nối từ cơ bắp chân xuống xương gót chân. Nguồn ảnh: opnews.com 

Tổng quan

Định nghĩa đơn giản, viêm gân là tình trạng viêm cấp tính của gân. Viêm là phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với chấn thương và thường gây sưng, đau hoặc kích thích. Bạn cũng có thể bắt gặp thuật ngữ "bệnh lý gân", được dùng để mô tả tình trạng gân bị thoái hóa vi thể do tổn thương mãn tính theo thời gian. 

Viêm gân Achilles khác với đứt gân Achilles, tình trạng mà gân bị tách ra khỏi xương gót chân hoặc bị rách hoàn toàn làm đôi. Đứt gân gót chân thường do chấn thương đột ngột. Bài viết này sẽ tập trung vào viêm gân Achilles hơn là đứt gân Achilles.

Dựa vào khu vực bị tổn thương của gân, có hai loại viêm gân Achilles là viêm điểm bám gân và viêm sợi gân. Hai loại này có thể xảy ra riêng biệt hoặc đồng thời.

Vị trí viêm gân Achilles: viêm sợi gân và viêm điểm bám gân. Nguồn ảnh: footeducation.comViêm sợi gân Achilles

Trong viêm sợi gân Achilles, các sợi ở phần giữa của gân bị viêm (phần gân phía trên điểm gân bám vào xương gót chân), gây sưng và dày gân. Theo thời gian, các sợi gân có thể bắt đầu bị phá hủy và hình thành các vết rách nhỏ. 

Viêm sợi gân thường gặp ở những người trẻ tuổi, vận động nhiều, đặc biệt là những người chạy bộ.

Viêm điểm bám gân Achilles

Viêm điểm bám gân là tình trạng viêm ở phần dưới của gân, nơi gân bám vào xương gót chân.

Trong cả viêm sợi gân và viêm điểm bám gân, các sợi gân tổn thương có thể bị vôi hóa (canxi hóa) và cứng lại theo thời gian. Các gai xương thường hình thành ở gót chân cùng với viêm điểm bám gân Achilles.

Viêm điểm bám gân có thể xảy ra bất cứ lúc nào và ở bất kỳ mức độ vận động nào, mặc dù nó vẫn thường gặp nhất ở những vận động viên chạy bộ. Nguyên nhân thường do căng cơ bắp chân, làm tăng áp lực lên điểm bám gân Achilles.

Nguyên nhân

Viêm gân gót chân thường không liên quan đến một chấn thương cụ thể. Đây là kết quả của áp lực vận động lặp đi lặp lại tác động lên gân. Thường xảy ra khi vận động quá nhiều và quá nhanh. Các yếu tố khác cũng làm tăng nguy cơ viêm gân Achilles, bao gồm:

• Sự gia tăng đột ngột về lượng hoặc cường độ vận động tập thể dục. Ví dụ, tăng quãng đường chạy mỗi ngày thêm vài km mà cơ thể không có cơ hội thích nghi với quãng đường mới có thể gây kích thích và viêm.
• Căng cơ bắp chân. Căng cơ bắp chân gây tăng áp lực thêm lên gân Achilles, đặc biệt là điểm bám của gân vào xương gót chân.
• Dị tật Haglund. Đây là tình trạng phì đại xương ở mặt sau của gót chân. Điều này có thể gây cọ xát vào gân Achilles gây viêm và đau.

Dị tật Haglund. Nguồn ảnh: drogunlana.com

 

Triệu chứng

Các triệu chứng phổ biến của viêm gân Achilles bao gồm:

• Đau và cứng dọc theo gân Achilles vào buổi sáng.
• Đau dọc theo gân hoặc mặt sau của gót chân tăng lên khi hoạt động.
• Đau dữ dội vào ngày hôm sau buổi tập thể dục
• Dày gân
• Hình thành gai xương (viêm điểm bám gân)
• Sưng thường xuyên và tăng lên vào cuối ngày hoặc khi hoạt động
• Đau phía sau gót chân khi đi giày

Nếu bị đau đột ngột ở phía sau bắp chân hoặc gót chân, bạn có thể đã bị rách gân Achilles. Hãy đi khám ngay lập tức nếu nghi ngờ mình có thể bị rách gân.

Chẩn đoán        

Sau khi hỏi về tiền sử chấn thương và các triệu chứng, bác sĩ sẽ khám khu vực bàn chân và mắt cá chân để kiểm tra các dấu hiệu sau:

• Sưng dọc theo gân Achilles hoặc ở phía sau gót chân 
• Chồi xương hoặc đau ở phần dưới của gân chỗ bám vào xương gót
• Đau ở giữa gân (viêm sợi gân)
• Đau gót chân khi duỗi bắp chân
• Phạm vi cử động mắt cá chân hạn chế - cụ thể là giảm khả năng duỗi, hướng ngón chân xuống

Bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh để giúp chẩn đoán xác định viêm gân Achilles và mức độ nghiêm trọng của viêm gân.

Chụp X-quang

Chụp X-quang sẽ cung cấp những hình ảnh rõ nét của xương. Trên phim X-quang có thể thấy các gai xương ở mặt sau xương gót, có thể xuất hiện ở những bệnh nhân bị viêm điểm bám gân Achilles. Trong những trường hợp viêm sợi gân Achilles nặng, chụp X-quang có thể thấy canxi hóa ở phần giữa của gân.

Hình ảnh canxi hóa trong gân Achilles trên phim chụp X-quang. Nguồn ảnh: link.springer.com

Chụp cộng hưởng từ (MRI)

Mặc dù chụp cộng hưởng từ (MRI) không cần thiết để chẩn đoán viêm gân Achilles, nhưng có vai trò quan trọng trong việc lập kế hoạch phẫu thuật nếu điều trị nội khoa không hiệu quả. Chụp MRI có thể cho biết mức độ nghiêm trọng của tổn thương gân. Nếu cần phẫu thuật, bác sĩ sẽ lựa chọn thủ thuật dựa trên lượng gân bị tổn thương.

Siêu âm

Siêu âm hiện nay đã trở nên phổ biến. Xét nghiệm này nhanh hơn và ít tốn kém hơn so với chụp MRI. Tuy nhiên, siêu âm phụ thuộc nhiều vào bác sĩ siêu âm hơn so với MRI và có thể mang lại kết quả kém nhất quán hơn.

Điều trị 

Điều trị không phẫu thuật

Trong hầu hết các trường hợp viêm gân Achilles, các lựa chọn điều trị không phẫu thuật sẽ giúp giảm đau đầy đủ, mặc dù có thể mất vài tháng để các triệu chứng thuyên giảm hoàn toàn. Ngay cả khi điều trị sớm, cơn đau có thể kéo dài hơn 3 tháng.

Các phương pháp điều trị không phẫu thuật chính bao gồm thuốc giảm đau chống viêm, điều chỉnh hoạt động, thay đổi cách đi giày và các bài tập vật lý trị liệu.

• Nghỉ ngơi

Bước đầu tiên để giảm đau là giảm hoặc thậm chí ngừng các hoạt động khiến cơn đau nặng hơn. Nếu bạn thường xuyên tham gia các bài tập có cường độ cao (như chạy), hãy chuyển sang các hoạt động nhẹ nhàng cường độ thấp hơn để làm giảm áp lực lên gân Achilles. Các bài tập luyện chéo (cross training) như đạp xe, máy tập elip và bơi lội là những lựa chọn có tác động thấp để giúp duy trì sự năng động. Bác sĩ có thể khuyến nghị bạn đeo nẹp mắt cá chân hoặc đi ủng cố định để tập.

• Chườm lạnh

Chườm đá lên vùng bị đau của gân Achilles rất hữu ích và có thể thực hiện bất cứ lúc nào trong ngày khi cần. Chườm lạnh tối đa 20 phút mỗi lần, hoặc bỏ đá sớm hơn nếu da bị tê.

Một chiếc cốc giấy chứa đầy nước và để đông lạnh sẽ tạo ra một túi đá chườm đơn giản, có thể tái sử dụng. Sau khi nước trong cốc đông lại, bạn hãy xé bớt phần viền của cốc. Sau đó chườm đá lên gân Achilles. Khi sử dụng nhiều lần, một rãnh phù hợp với gân Achilles sẽ xuất hiện, tạo ra một túi đá phù hợp tùy chỉnh.

• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs)

Thuốc chống viêm như ibuprofen và naproxen giúp giảm đau và giảm sưng viêm. Thuốc có thể giúp giảm cơn đau đủ để cho phép bệnh nhân thực hiện được các bài tập vật lý trị liệu. Tuy nhiên, nhóm thuốc này không làm giảm độ dày của gân bị thoái hóa. Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, không nên sử dụng kéo dài.

• Vật lý trị liệu

Tập vật lý trị liệu rất hữu ích trong điều trị viêm gân Achilles. Các bài tập và giãn cơ sau đây có thể giúp tăng sức mạnh cơ bắp chân và giảm áp lực cho gân Achilles.

Bài tập căng bắp chân. Đứng chống hai tay vào tường, một bên chân duỗi thẳng với đầu gối thẳng và gót chân chạm đất. Chân còn lại bước tới trước, đầu gối khuỵu lại. Để kéo căng cơ bắp chân và gân gót, đẩy hông về phía trước từ từ chân trước chùng xuống, chân sau căng. Giữ nguyên tư thế trong 10 giây và thư giãn. Lặp lại bài tập này 20 lần cho mỗi bên chân. Bạn sẽ cảm thấy bắp chân bị kéo mạnh trong suốt quá trình căng cơ.

Bài tập căng bắp chân. Nguồn ảnh: popsugar.com

Các bài tập tăng sức mạnh khi giãn cơ.Tăng cường sức mạnh cơ khi giãn cơ là dạng bài tập hướng người tập lúc giãn cơ thay vì co cơ. Các bài tập này có thể gây tổn thương cho gân Achilles nếu không được thực hiện đúng cách. Lúc đầu, các bài tập này nên được thực hiện dưới sự giám sát của chuyên gia vật lý trị liệu. Khi đã thành thạo động tác, bệnh nhân có thể tự thực hiện tại nhà. Những bài tập này có thể gây ra một số khó chịu, nhưng không phải là không thể chịu đựng được:

Tập nâng gót chân hai bên: đứng ở mép cầu thang hoặc bệ cao vững chãi, chỉ đứng bằng nửa trước bàn chân trên cầu thang, nửa sau bàn chân ở ngoài bậc. Hãy vịn hai tay vào thanh vịn cầu thang để giữ thăng bằng. Từ từ nhấc hai gót chân để nâng thân mình lên (nhón gót chân) rồi lại hạ gót chân xuống mức thấp nhất có thể (không để gót chân chạm sàn). Lặp lại động tác này 20 lần. Thực hiện động tác này cần cẩn thận, giữ thăng bằng để tránh ngã hoặc chấn thương, chuyển động chậm rãi có kiểm soát. Chuyển động nhanh có thể gây nguy cơ tổn thương gân. Khi cơn đau đã cải thiện, bạn có thể tăng độ khó của bài tập bằng cách cầm thêm vật nặng nhỏ ở mỗi tay.

Tập nâng gót chân hai bên. Nguồn ảnh: soop-mall.com

Tập nâng gót chân một bên. Bài tập này thực hiện tương tự như bài tập nâng gót chân hai bên, chỉ khác là toàn bộ trọng lượng của bạn dồn vào một bên chân. Chỉ thực hiện động tác này sau khi đã thuần thục bài tập nâng gót chân hai bên.

• Tiêm Cortisone

Các chất tiêm khác, như huyết tương giàu tiểu cầu đã được nghiên cứu đối với bệnh viêm gân Achilles và cho thấy cải thiện tình trạng đau. Tuy nhiên, cần có thêm các nghiên cứu chuyên sâu nữa để xác định mức độ hiệu quả của huyết tương giàu tiểu cầu đối với tình trạng viêm gân này.

• Đeo nẹp ban đêm

Đeo nẹp ban đêm có thể giúp giảm đáng kể cơn đau buổi sáng khi bạn bước ra khỏi giường. Các loại nẹp tháo lắp này giữ chân cố định với các ngón chân hướng lên trên (tương tự như tư thế duỗi bắp chân) trong khi ngủ. Điều này giúp duy trì sự linh hoạt của bắp chân và giảm lực kéo của gân Achilles trên gót chân.

• Giày hỗ trợ và dụng cụ chỉnh hình

Viêm điểm bám gân Achilles có thể thuyên giảm bằng cách sử dụng một số loại giày và thiết bị chỉnh hình. Ví dụ, giày mềm hơn hoặc hở ở phía sau gót chân, có thể làm giảm kích thích gân. Nâng gót chân là một lựa chọn khác và có thể giảm sức căng lên gân.

Nếu cơn đau nghiêm trọng, bác sĩ có thể sẽ chỉ định mang giày đi bộ (loại giày có đế dày, mềm) trong một thời gian ngắn. Điều này giúp cho gân có cơ hội được nghỉ ngơi trước khi bắt đầu điều trị. Tuy nhiên, việc sử dụng giày hỗ trợ kéo dài không được khuyến khích, vì có thể làm yếu cơ bắp chân.

• Liệu pháp sóng xung kích ngoài cơ thể (Extracorporeal Shockwave Therapy - ESWT)

Liệu pháp này sử dụng sóng xung kích năng lượng thấp hoặc năng lượng cao được “truyền” qua da đến gân Achilles để thúc đẩy quá trình chữa lành các mô gân bị tổn thương.

• ESWT năng lượng cao có thể được thực hiện một lần duy nhất nhưng cần gây tê tại chỗ hoặc gây mê toàn thân.
• ESWT năng lượng thấp bao gồm 3 đến 4 buổi thực hiện và không cần gây tê tại chỗ.

Các nghiên cứu gần đây cho thấy ESWT mang lại cải thiện về chức năng vận động cũng như giảm đau, đặc biệt là khi kết hợp với các phương pháp điều trị không phẫu thuật khác như các bài tập tăng sức mạnh khi giãn cơ. Tuy nhiên, cần có thêm thông tin trước khi đưa ra các khuyến nghị mạnh mẽ cho việc sử dụng liệu pháp này thường xuyên. Một lợi ích của ESWT là nguy cơ thấp và ít hoặc không có biến chứng, vì vậy đây có thể là một lựa chọn khác để xem xét trước khi phẫu thuật.

Điều trị phẫu thuật

Phẫu thuật trong viêm gân Achilles chỉ nên được xem xét nếu cơn đau không cải thiện sau 6 tháng điều trị nội khoa. Loại phẫu thuật cụ thể phụ thuộc vào vị trí của viêm gân và mức độ tổn thương của gân.

• Cắt lọc tổn thương

Phẫu thuật cắt lọc tổn thương tức là loại bỏ hoặc "làm sạch" mô bị hư hỏng. Đối với viêm điểm bám gân Achilles, việc cắt bỏ các gai xương ở xương gót cùng với mô gân bị tổn thương tại điểm bám gân thường đem lại kết quả điều trị tốt. Sau khi cắt lọc bỏ phần gân bị tổn thương, phần gân còn lại có thể được gắn lại vào xương gót. Để giữ gân bám chắc vào xương có thể dùng các neo kim loại hoặc nhựa và khâu chắc chắn gân vào xương gót.

Sau khi cắt lọc và sửa chữa tổn thương, hầu hết bệnh nhân được phép đi lại bằng ủng tháo rời hoặc bó bột trong vòng 2 tuần, mốc thời gian cụ thể phụ thuộc vào mức độ tổn thương của gân.

Trong trường hợp phải cắt bỏ hơn 50% gân Achilles, phần gân còn lại không đủ khỏe để duy trì hoạt động, sẽ cần phải chuyển một gân khác để tăng cường sức mạnh và duy trì hoạt động của chân. Loại gân giúp ngón chân cái uốn cong xuống (gân gấp ngón cái dài) được sử dụng phổ biến nhất, phần gân này được cắt bỏ từ phần dưới của ngón chân cái và gắn lại vào gót chân. Sau phẫu thuật này, ngón chân cái vẫn có thể cử động và bệnh nhân không nhận thấy sự thay đổi trong các vận động như đi bộ hoặc chạy.

• Kéo giãn cơ bắp chân

Đây là một phẫu thuật kéo dài cơ bắp chân (cơ bụng chân). Bởi vì cơ bắp chân bị căng sẽ làm tăng áp lực lên gân Achilles, thủ thuật này hữu ích cho những bệnh nhân vẫn gặp khó khăn khi gập bàn chân dù đã kéo giãn phù hợp.

Trong kéo giãn cơ bắp chân, một trong hai cơ tạo nên bắp chân được kéo dài ra để tăng chuyển động của mắt cá chân. Thủ thuật có thể được thực hiện bằng một vết rạch mở truyền thống hoặc phẫu thuật nội soi với một vết rạch nhỏ hơn. Bác sĩ sẽ trao đổi về thủ tục tốt nhất cho bạn. Tỷ lệ biến chứng của kéo giãn cơ bắp chân thấp, tuy nhiên vẫn có thể có tổn thương thần kinh.

• Phẫu thuật xâm lấn tối thiểu

Phẫu thuật xâm lấn tối thiểu ngày càng phổ biến để điều trị nhiều bệnh lý cơ xương khớp. Đối với viêm gân Achilles, có thể sử dụng phẫu thuật nội soi với vết rạch nhỏ để đưa camera và dụng cụ phẫu thuật qua da loại bỏ mô gân Achilles bị viêm tổn thương. Các phẫu thuật xâm lấn tối thiểu khác bao gồm qua vết rạch nhỏ để giải phóng các phần của gân và cơ khỏi xương. Những kỹ thuật này có thể trở nên phổ biến hơn theo thời gian, nhưng vẫn còn ít thông tin về hiệu quả của chúng. Ngoài ra, các phẫu thuật này có thể kém hiệu quả hơn ở những bệnh nhân bị tổn thương gân trên diện rộng.

Kết quả

Kết quả phẫu thuật trong viêm gân Achilles nhìn chung rất tốt. Các nghiên cứu về cắt lọc gân cho thấy trên 75% bệnh nhân trở lại mức hoạt động bình thường, với tỷ lệ bệnh nhân hài lòng lên đến 90%. Kéo giãn cơ bụng chân cũng cho kết quả tốt, với tỷ lệ giảm đau cao và cải thiện chức năng sau phẫu thuật tốt.

Yếu tố chính quyết định thời gian phục hồi sau phẫu thuật là lượng gân bị tổn thương. Lượng gân bị tổn thương càng nhiều thì thời gian hồi phục càng lâu và bệnh nhân càng ít có khả năng trở lại hoạt động thể thao.

Vật lý trị liệu là một phần quan trọng trong quá trình hồi phục. Nhiều bệnh nhân cần đến 12 tháng phục hồi chức năng để đạt được sự cải thiện tối đa.

Đau tiếp tục sau phẫu thuật có thể được ghi nhận ở 20% đến 30% bệnh nhân và là biến chứng thường gặp nhất. Ngoài ra, vết thương có thể bị nhiễm trùng và đây là vị trí khó điều trị.