Thẩm phân phúc mạc: Chỉ định, quy trình và biến chứng

Trong quá trình thẩm phân phúc mạc, chất lỏng làm sạch chảy qua một ống thông vào bụng. Lớp phúc mạc hoạt động như một bộ lọc và loại bỏ các chất thải ra khỏi máu. Sau một khoảng thời gian nhất định, chất lỏng cùng với các chất thải được lọc sẽ chảy ra khỏi ổ bụng và thải bỏ.

Phương pháp điều trị này có thể được thực hiện tại nhà, tại nơi làm việc hoặc khi đi du lịch. Nhưng thẩm phân phúc mạc không phải là một lựa chọn cho tất cả bệnh nhân suy thận. Thẩm phân phúc mạc cần bàn tay khéo léo và khả năng tự chăm sóc hoặc cần sự hỗ trợ của người khác. 

Chỉ định của thẩm phân phúc mạc

Thẩm phân phúc mạc được chỉ định trong trường hợp suy thận cấp tính hoặc suy thận mạn. Nguồn ảnh: eldiario.ec

Bác sĩ có thể chỉ định lọc máu nếu thận của bạn không còn hoạt động đủ tốt. Tổn thương thận thường tiến triển sau một vài năm do hậu quả của các tình trạng lâu dài, chẳng hạn như:

• Bệnh đái tháo đường.
• Tăng huyết áp.
• Viêm thận, viêm cầu thận.
• Bệnh thận đa nang.

Trong quá trình chạy thận nhân tạo, máu được lấy ra khỏi cơ thể, qua hệ thống máy lọc và sau đó đưa trở lại cơ thể. Thẩm phân máu thường được thực hiện tại một cơ sở chăm sóc sức khỏe như trung tâm lọc máu hoặc bệnh viện và có thể được thực hiện tại nhà.

Mặc dù cả hai phương pháp đều có thể lọc máu hiệu quả nhưng lợi ích của thẩm phân phúc mạc so với chạy thận nhân tạo bao gồm:

• Lối sống linh hoạt và độc lập hơn. Những điều này có thể đặc biệt quan trọng nếu bạn phải làm việc, đi du lịch hoặc sống xa trung tâm chạy thận nhân tạo.
• Chế độ ăn uống phong phú hơn. Thẩm phân phúc mạc được thực hiện liên tục hơn chạy thận nhân tạo, kết quả là ít tích tụ kali, natri và dịch hơn. Do đó, người bệnh có một chế độ ăn uống linh hoạt hơn so với chạy thận nhân tạo.
• Bảo tồn chức năng thận lâu hơn. Những người sử dụng thẩm phân phúc mạc có thể giữ chức năng thận lâu hơn một chút so với những người chạy thận nhân tạo.

Tốt nhất, nên trao đổi với bác sĩ về các phương pháp lọc máu phù hợp với bạn. Các yếu tố cần xem xét bao gồm:

• Chức năng thận.
• Thể trạng và các bệnh lý đi kèm.
• Sở thích cá nhân.
• Tình hình kinh tế.
• Lối sống.

Thẩm phân phúc mạc có thể là lựa chọn tốt nếu bạn:

• Không thể chịu đựng được những thay đổi đột ngột của cân bằng chất lỏng liên quan đến chạy thận nhân tạo.
• Muốn giảm thiểu sự gián đoạn các hoạt động hàng ngày.
• Muốn đi làm hoặc đi du lịch dễ dàng hơn.
• Thận còn một số chức năng.

Thẩm phân phúc mạc có thể không hoạt động nếu bạn có:

• Các vết sẹo phẫu thuật lan rộng ở bụng.
• Một vùng lớn cơ thành bụng bị suy yếu gây ra chứng thoát vị.
• Khả năng tự chăm sóc bản thân hạn chế hoặc thiếu sự hỗ trợ chăm sóc.
• Bệnh viêm ruột hoặc đau bụng thường xuyên do viêm túi thừa.

Có nhiều khả năng những người sử dụng phương pháp thẩm phân phúc mạc cuối cùng sẽ bị suy giảm chức năng thận cần phải chạy thận nhân tạo hoặc ghép thận.

Biến chứng của thẩm phân phúc mạc

Các biến chứng của thẩm phân phúc mạc có thể bao gồm:

• Nhiễm trùng: Viêm phúc mạc là một biến chứng thường gặp của thẩm phân phúc mạc, có thể phát triển tại vị trí đặt ống thông để đưa dịch lọc vào và ra khỏi ổ bụng. Nguy cơ nhiễm trùng cao hơn nếu người thực hiện lọc máu không được đào tạo đúng cách.
• Tăng cân: Dịch thẩm phân có chứa đường (dextrose). Hấp thu một số dịch lọc có thể khiến bạn nạp thêm hàng trăm calo mỗi ngày, dẫn đến tăng cân. Lượng calo dư thừa cũng có thể gây ra tăng đường huyết, đặc biệt nếu ở những người mắc bệnh đái tháo đường.
• Thoát vị: Giữ chất lỏng trong bụng thời gian dài có thể làm giãn cơ.
• Lọc máu không đủ: Lọc màng bụng có thể mất tác dụng sau vài năm, vì vậy cần chuyển sang chạy thận nhân tạo.

Nếu thực hiện thẩm phân phúc mạc, cần tránh:

• Một số loại thuốc kê đơn và không kê đơn gây hại cho thận, bao gồm cả thuốc chống viêm không steroid.
• Ngâm mình trong bồn tắm, bồn tắm nước nóng hoặc bơi trong ao, hồ, sông hay bể bơi không được khử trùng bằng clo - điều này sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm trùng. Tắm vòi sen và bơi trong hồ bơi khử trùng bằng clo thường được khuyến cáo.

Cần chuẩn bị gì trước khi điều trị

Bạn cần thực hiện một cuộc phẫu thuật để đưa ống thông dịch lọc vào và ra khỏi ổ bụng. Phẫu thuật có thể được thực hiện dưới gây mê cục bộ hoặc toàn thân. Ống thông thường được đưa vào gần rốn.

Sau khi ống được đưa vào, bác sĩ có thể khuyên bạn nghỉ ngơi một tháng trước khi bắt đầu điều trị thẩm phân phúc mạc để cho vị trí đặt ống thông có thời gian hồi phục.

Bên cạnh đó, bạn sẽ được hướng dẫn và đào tạo về cách sử dụng thiết bị lọc màng bụng.

Quy trình thẩm phân phúc mạc

Quá trình đưa dịch vào và ra khỏi khoang màng bụng. Nguồn ảnh: nhs.ukTrong khi thẩm phân phúc mạc:

• Dịch lọc chảy vào bụng và ở đó trong một khoảng thời gian quy định, khoảng 4-6 giờ.
• Dextrose giúp lọc chất thải, hóa chất và chất lỏng bổ sung trong máu khỏi các mạch máu nhỏ trong khoang phúc mạc bụng.
• Khi hết thời gian lọc, dung dịch cùng với các chất thải được lấy ra từ máu chảy vào túi thu gom vô trùng.
• Quá trình lọc và sau đó thoát ra khỏi ổ bụng được gọi là lịch trình trao đổi. 

Các phương pháp thẩm phân phúc mạc khác nhau có lịch trình trao đổi khác nhau, gồm:

• Thẩm phân phúc mạc liên tục (CAPD).
• Thẩm phân phúc mạc chu kỳ liên tục (CCPD).

Thẩm phân phúc mạc liên tục (CAPD):

• Đổ đầy dịch lọc vào bụng, để yên ở đó trong một thời gian quy định (thời gian ngâm), sau đó hút dịch ra ngoài. Trọng lực giúp di chuyển chất lỏng qua ống thông vào và ra khỏi ổ bụng.
• Bạn có thể cần 3-5 lần lọc trong ngày và một lần nếu thời gian duy trì kéo dài trong khi ngủ.
• Bạn có thể thực hiện thẩm phân phúc mạc tại nhà, cơ quan hoặc bất kỳ nơi nào sạch sẽ.
• Bạn có thể tự do thực hiện các hoạt động bình thường trong khi dịch lọc vẫn còn trong bụng.

Thẩm phân phúc mạc chu kỳ liên tục (CCPD):

• Thẩm phân phúc mạc chu kỳ liên tục (CCPD) hay gọi là thẩm phân phúc mạc tự động (APD), phương pháp này sử dụng một máy (máy tuần hoàn tự động) thực hiện nhiều lần trao đổi chất vào ban đêm trong khi ngủ. Máy tự động làm đầy dịch lọc trong ổ bụng, giữ yên dịch và sau đó thoát ra một túi vô trùng mà bạn đổ ra vào buổi sáng.
• Bạn phải đeo máy tự động trong khoảng 10-12 giờ vào ban đêm.
• Không kết nối với máy suốt cả ngày. Nhưng vào buổi sáng, bạn bắt đầu một cuộc trao đổi với thời gian ngâm kéo dài cả ngày.
• Bạn có ít nguy cơ bị viêm phúc mạc hơn vì kết nối và ngắt kết nối với thiết bị lọc ít thường xuyên hơn so với khi sử dụng thẩm phân phúc mạc liên tục.
• Để xác định phương pháp điều trị phù hợp nhất cho từng người, bác sĩ sẽ xem xét, đánh giá tình trạng y tế, lối sống và sở thích cá nhân. Bác sĩ có thể đề xuất một số sửa đổi nhất định để cá nhân hóa phác đồ điều trị giúp mang lại hiệu quả tốt.

Hiệu quả của thẩm phân phúc mạc 

Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của thẩm phân phúc mạc trong việc loại bỏ chất thải và chất lỏng dư thừa ra khỏi máu. Các yếu tố này bao gồm:

• Thể tích khoang màng bụng.
• Phúc mạc lọc chất thải nhanh như thế nào.
• Bạn sử dụng bao nhiêu dung dịch lọc máu.
• Số lượng trao đổi hàng ngày.
• Thời gian ngâm.
• Nồng độ đường trong dung dịch thẩm phân.

Để kiểm tra xem quá trình lọc máu có loại bỏ đủ các chất thải hay không, bác sĩ có thể sẽ chỉ định các xét nghiệm, chẳng hạn như:

• Xét nghiệm cân bằng màng bụng (PET): Thử nghiệm này so sánh các mẫu máu và dung dịch lọc trong quá trình trao đổi. Kết quả cho biết liệu chất độc thải ra ngoài nhanh hay chậm, từ đó xác định xem quá trình lọc máu được cải thiện nếu dung dịch ở trong bụng thời gian ngắn hoặc kéo dài hơn.
• Xét nghiệm dịch thải: Lấy máu và một mẫu dung dịch thẩm phân đã sử dụng được phân tích để xác định lượng một số chất (urê) bị đào thải khỏi máu trong quá trình lọc. Nếu vẫn sản xuất nước tiểu, bác sĩ có thể lấy mẫu nước tiểu để đo nồng độ urê.

Nếu kết quả xét nghiệm cho thấy phương pháp điều trị của bạn không loại bỏ đủ chất thải, bác sĩ có thể thay đổi lịch lọc máu như sau:

• Tăng số lượng trao đổi.
• Tăng lượng chất thẩm tách sử dụng cho mỗi lần trao đổi.
• Sử dụng dịch lọc có nồng độ dextrose cao hơn.

Bạn có thể cải thiện kết quả lọc máu và sức khỏe bằng cách ăn các loại thực phẩm lành mạnh, bao gồm cả thực phẩm ít natri và phốt pho. Chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp xây dựng kế hoạch ăn uống cho từng cá nhân. Chế độ ăn sẽ dựa trên cân nặng, sở thích cá nhân, chức năng thận còn lại và các tình trạng bệnh lý khác, chẳng hạn như đái tháo đường hoặc tăng huyết áp.

Uống thuốc theo đúng chỉ định cũng rất quan trọng để đạt được kết quả tốt. Trong khi thẩm phân phúc mạc, có thể cần nhiều loại thuốc khác nhau để kiểm soát huyết áp, kích thích sản xuất hồng cầu, kiểm soát nồng độ một số khoáng chất và ngăn ngừa sự tích tụ của phốt pho trong máu.