Hệ thần kinh là gì?
Hệ thống thần kinh định hướng hầu hết mọi thứ bạn làm, suy nghĩ, nói hoặc cảm nhận. Nó kiểm soát các quá trình phức tạp như chuyển động, suy nghĩ và trí nhớ. Nó cũng đóng một vai trò thiết yếu trong những hoạt động cơ thể thực hiện mà không cần suy nghĩ, chẳng hạn như thở, đỏ mặt và chớp mắt.
Hệ thống thần kinh ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của sức khỏe, bao gồm cả:
- Suy nghĩ, trí nhớ, học tập và cảm xúc.
- Các chuyển động, chẳng hạn như thăng bằng và phối hợp động tác.
- Các giác quan, bao gồm cả cách bộ não phân tích những gì bạn nhìn, nghe, nếm, chạm và cảm nhận.
- Ngủ, hồi phục và lão hóa.
- Nhịp tim và kiểu thở.
- Ứng phó với các tình huống căng thẳng.
- Tiêu hóa, cũng như cảm giác đói và khát.
- Các quá trình của cơ thể, chẳng hạn như tuổi dậy thì.
Hệ thống phức tạp này là trung tâm chỉ huy cho cơ thể. Nó điều khiển các hệ thống của cơ thể và cho phép bạn trải nghiệm môi trường của mình.
Một mạng lưới rộng lớn các dây thần kinh gửi tín hiệu điện đến các tế bào, tuyến và cơ khác trên khắp cơ thể. Những dây thần kinh này nhận thông tin từ thế giới xung quanh, sau đó chúng phân thích thông tin và kiểm soát phản ứng của bạn. Nó gần giống như một mạng lưới thông tin khổng lồ chạy khắp cơ thể bạn.
Chức năng
Hệ thần kinh làm nhiệm vụ gì?
Hệ thống thần kinh sử dụng các tế bào chuyên biệt được gọi là tế bào thần kinh để gửi tín hiệu hoặc thông tin đến khắp cơ thể (như não, da, các cơ quan, tuyến và cơ...)
Các thông tin này giúp bạn cử động chân tay và cảm nhận các cảm giác, chẳng hạn như đau. Mắt, tai, lưỡi, mũi và các dây thần kinh trên toàn cơ thể tiếp nhận thông tin về môi trường xung quanh. Sau đó, các dây thần kinh mang dữ liệu đó đến và đi từ não.
Các loại tế bào thần kinh khác nhau gửi các tín hiệu khác nhau. Tế bào thần kinh vận động giúp cho cơ cử động. Tế bào thần kinh cảm giác nhận thông tin từ các giác quan và gửi tín hiệu lên não. Các loại tế bào thần kinh khác kiểm soát những thứ mà cơ thể tự động thực hiện như thở, run rẩy, nhịp tim đều đặn và tiêu hóa thức ăn.
Giải phẫu
Hệ thần kinh gồm những bộ phận nào?
Hệ thần kinh có hai phần chính. Mỗi phần chứa hàng tỷ tế bào được gọi là nơ-ron hoặc tế bào thần kinh. Các tế bào đặc biệt này gửi và nhận các tín hiệu điện qua cơ thể để chỉ huy cơ thể phải làm gì tiếp theo.
Các bộ phận chính của hệ thần kinh là:
Hệ thần kinh trung ương (CNS): Gồm não và tủy sống. Não bộ thông qua các dây thần kinh để gửi thông điệp đến phần còn lại của cơ thể. Mỗi dây thần kinh có một lớp bảo vệ bên ngoài gọi là myelin. Myelin cách điện với dây thần kinh và giúp truyền đạt thông tin.
Hệ thần kinh trung ương gồm não (brain) và tủy sống (spina cord) (nguồn: https://socratic.org/)Hệ thần kinh ngoại vi : Hệ thần kinh ngoại vi bao gồm nhiều dây thần kinh phân nhánh từ CNS trên khắp cơ thể. Hệ thống này chuyển tiếp thông tin từ não và tủy sống đến các cơ quan, cánh tay, chân, ngón tay và ngón chân. Hệ thống thần kinh ngoại vi bao gồm:
- Hệ thống thần kinh thân thể , định hướng các chuyển động tự nguyện của cơ thể.
- Hệ thống thần kinh tự chủ, giúp kiểm soát các hoạt động cơ thể thực hiện mà không cần suy nghĩ về chúng.
Các vấn đề và rối loạn
Những tình trạng và rối loạn nào ảnh hưởng đến hệ thần kinh?
Hàng ngàn rối loạn và tình trạng khác nhau có thể ảnh hưởng đến thần kinh của bạn. Dây thần kinh bị thương gặp khó khăn khi gửi tín hiệu. Đôi khi nó bị tổn thương đến mức không thể gửi hoặc nhận một tín hiệu nào cả. Tổn thương dây thần kinh gây tê, cảm giác kim châm hoặc đau. Bạn có thể di chuyển khó thậm chí không thể di chuyển vùng bị thương.
Tổn thương dây thần kinh xảy ra theo nhiều cách. Một số nguyên nhân phổ biến nhất của tổn thương dây thần kinh bao gồm:
- Bệnh: Nhiều bệnh nhiễm trùng, ung thư và các bệnh tự miễn dịch như đái tháo đường, lupus và viêm khớp dạng thấp có thể gây ra các vấn đề về hệ thần kinh. Bệnh đái tháo đường có thể dẫn đến bệnh thần kinh tiểu đường, gây ngứa ran và đau ở chân và bàn chân. Một tình trạng khác được gọi là bệnh đa xơ cứng tấn công myelin xung quanh các dây thần kinh trong thần kinh trung ương.
- Đột quỵ: Đột quỵ xảy ra khi một trong những mạch máu của não bị tắc nghẽn hoặc đột ngột vỡ ra. Nếu không có đủ máu, một phần của não sẽ chết. Sau đó, nó không thể gửi tín hiệu qua dây thần kinh. Đột quỵ có thể gây tổn thương dây thần kinh từ nhẹ đến nặng.
- Chấn thương do tai nạn: Các dây thần kinh có thể bị dập, kéo căng hoặc đứt trong một tai nạn. Tai nạn xe và ngã là những chấn thương phổ biến có thể làm tổn thương dây thần kinh ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể bạn.
- Áp lực: Nếu một dây thần kinh bị chèn ép hoặc bị nén, nó không thể nhận đủ máu để thực hiện công việc của mình. Các dây thần kinh có thể bị chèn ép hoặc bị kẹt vì nhiều lý do, chẳng hạn như hoạt động quá mức (như trong hội chứng ống cổ tay), khối u hoặc các vấn đề về cấu trúc như đau thần kinh tọa .
- Chất độc hại: Thuốc hóa trị, ma túy, rượu quá nhiều và các chất độc có thể gây ra bệnh thần kinh ngoại biên hoặc tổn thương thần kinh. Những người bị bệnh thận có nhiều khả năng bị tổn thương thần kinh vì thận khó lọc hết chất độc.
- Quá trình lão hóa: Khi bạn già đi, các tín hiệu tế bào thần kinh không truyền đi nhanh như trước đây. Bạn có thể cảm thấy yếu hơn và phản xạ chậm lại. Một số người bị mất cảm giác ở ngón tay, ngón chân hoặc các bộ phận khác trên cơ thể.
Chấn thương có thể gây tổn thương đến hệ thần kinh (nguồn: https://goodmenproject.com/)Những điều kiện này phổ biến như thế nào?
Một số nguyên nhân gây tổn thương dây thần kinh xảy ra thường xuyên hơn những nguyên nhân khác. Chúng bao gồm:
- Bệnh đái tháo đường: Rối loạn hệ thống nội tiết này gây ra tổn thương dây thần kinh được gọi là bệnh thần kinh do tiểu đường. Khoảng 30 triệu người Mỹ mắc bệnh tiểu đường và gần 50% trong số họ bị một số tổn thương thần kinh. Bệnh thần kinh do tiểu đường thường ảnh hưởng đến cánh tay, chân, bàn tay, bàn chân, ngón tay và ngón chân.
- Bệnh lupus: Khoảng 1,5 triệu người Mỹ sống chung với bệnh lupus, và 15% trong số họ đã từng bị tổn thương thần kinh.
- Viêm khớp dạng thấp: Những người bị viêm khớp dạng thấp cũng có thể tiến triển bệnh thần kinh. Viêm khớp dạng thấp ảnh hưởng đến hơn 1,3 triệu người ở Hoa Kỳ và đây là một trong những dạng viêm khớp phổ biến nhất.
- Đột quỵ: Khoảng 800.000 người Mỹ bị đột quỵ mỗi năm. Đột quỵ xảy ra thường xuyên hơn ở những người trên 65 tuổi.
Chăm sóc
Làm cách nào để giữ cho hệ thần kinh khỏe mạnh?
Hệ thống thần kinh là trung tâm chỉ huy cho toàn bộ cơ thể của bạn. Nó cần được chăm sóc để tiếp tục hoạt động chính xác. Đi khám bác sĩ thường xuyên, thực hiện một chế độ ăn uống lành mạnh, tránh ma túy và chỉ uống rượu ở mức độ vừa phải là một vào cách bạn có thể áp dụng. Cách tốt nhất để tránh tổn thương dây thần kinh do bệnh là kiểm soát các tình trạng có thể làm tổn thương dây thần kinh, chẳng hạn như bệnh tiểu đường.
Các câu hỏi thường gặp
Khi nào tôi nên gọi cho bác sĩ của mình?
Gọi cho bác sĩ ngay lập tức nếu bạn có bất kỳ thay đổi đột ngột nào về sức khỏe của mình, chẳng hạn như mất phối hợp vận động hoặc nhận thấy yếu cơ nghiêm trọng. Bạn cũng nên đến gặp bác sĩ nếu có:
- Các vấn đề về thị lực hoặc nhức đầu.
- Nói lắp.
- Tê, ngứa ran hoặc mất cảm giác ở cánh tay hoặc chân.
- Run hoặc rung giật (cử động cơ ngẫu nhiên).
- Thay đổi hành vi hoặc trí nhớ.
- Các vấn đề về phối hợp động tác hoặc di chuyển cơ.
